سیستم عصبی انسان خود شامل ۲ قسمت سیستم عصبی محیطی و سیستم عصبی مرکزی می‌شود. سیستم عصبی مرکزی شامل مغز و نخاع است. دلیل استفاده از واژه ی “مرکزی” بدین جهت است که این سیستم اطلاعات را از سراسر بدن جمع آوری کرده و در تمام ارگانیسم ها و اندام های بدن هماهنگی ایجاد می کند.

در زیر به چند نکته ی اساسی در مورد سیستم عصبی مرکزی (central nervous system) اشاره شده:

• دستگاه عصبی مرکزی شامل مغز و نخاع است.
• مغز پیچیده ترین ارگان و سیستم در بدن است که ۲۰ درصد از اکسیژن تنفسی انسان را مصرف می کند.
• مغز به طور حدودی شامل ۱۰۰ میلیارد نورون است که هریک از آنها به هزاران نورون دیگر متصل اند.
• مغز را می توان به چهار لوب تقسیم کرد: ۱- لوب پیشانی ۲- لوب آهیانه ۳- لوب پس سری ۴- لوب گیجگاهی

سیستم عصبی مرکزی چیست؟

سیستم عصبی مرکزی انسان (CNS) شامل مغز و نخاع است که جهت جلوگیری ازهرگونه آسیب به آنها، مغز توسط استخوان جمجمه و نخاع توسط ستون فقرات محافظت می شود. طناب نخاعی از پشت مغز در مرکز ستون فقرات شروع شده و تا ناحیه ی پشت کمر ادامه دارد. مغز و نخاع هر دو در داخل یک غشای سه لایه محافظت می شوند که به آن مننژ (meninge) می گویند.

سیستم عصبی مرکزی توسط متخصصان آناتومی و فیزیولوژی به صورت گسترده مورد مطالعه قرار گرفته است با این حال هنوز ناشناخته های بسیاری در مورد آن وجود دارد.

سیستم اعصاب مرکزی علاوه بر افکار،حرکات، احساسات و خواسته های ما، موارد دیگری همچون تنفس ،ضربان قلب، آزاد شدن بعضی از هورمون ها، تنظیم دمای بدن و بسیاری از موارد این چنینی را نیز کنترل می کند.

شبکیه، عصب بینایی، اعصاب بویایی و اپیتلیوم بویایی ،گاهی اوقات به عنوان بخشی از دستگاه عصبی مرکزی در کنار مغز و نخاع دیده می شوند. این بدین جهت است که آنها به طور مستقیم با بافت عصبی بدون الیاف در ارتباط اند.

در زیر به بخش هایی از سیستم عصبی مرکزی با جزيیات بیشتر می پردازیم:

مغز

مغز پیچیده ترین ارگان و اندام در بدن انسان است و حدود ۲۰ درصد از انرژی بدن را مصرف میکند. قشر مغزی (Cortex) که خارجی ترین و بزرگترین بخش مغز می باشد، شامل حدود ۱۵ تا ۳۳ میلیارد نورون است که هر یک به هزاران نورون دیگر متصل اند .در مجموع ،حدود ۱۰۰ میلیارد نورون و ۱۰۰۰ میلیارد سلول نوروگلیا و یا سلول پشتیبان ، مغز انسان را تشکیل می دهند.

مغز اتاقک کنترل مرکزی بدن است و برای انجام عملکرد مناسب ،برخی بخش های مغز نقش های اختصاصی ایفا می کنند، با این حال بسیاری از عملکردهای پیچیده ی منطقی و استدلالی ،نظیر حل مسئله و خلاقیت شامل همکاری مناطق مختلف در شبکه ی مغز است.

مغز تقریبا به چهار لوب تقسیم می شود:

• لوب گیجگاهی (رنگ سبز در تصویر): جهت پردازش اطلاعات حواس ورودی و اختصاص دادن آنها به معانی احساسی. این لوب در تنظیم خاطرات بلند مدت نیز نقش دارد و همچنین برخی از جنبه های ادراک زبان نیز در این بخش جای دارد.
• لوب آهیانه (رنگ زرد در تصویر):ا طلاعات حسی شامل لامسه و درک فضایی را دریافت و پردازش می کند.
• لوب پس سری (رنگ بنفش در تصویر): منطقه ی پردازش تصویری مغز، محل قشر بصری (بینایی).
• لوب پیشانی (رنگ صورتی در تصویر): در جلوی مغز، حاوی اکثر نورون های حساس به دوپامین است و شامل هوشیاری، حافظه ی کوتاه مدت و احساساتی نظیر انگیزه است.

بیشتر بخوانید: آناتومی مغز انسان

مناطق مغزی

اکنون به برخی قسمت ها ی خاص مغز نگاه جزئی تری می اندازیم:

گره ها و یا عقده های قائده ای ((Basal ganglia: شامل کنترل و پردازش حرکات ارادی و تصمیم گیری در مورد فعالیت های حرکتی است. بیماری هایی که روی این ناحیه تاثیر گذارند عبارتنداز: پارکینسون و هانتینگتون

مخچه (Cerebellum): اغلب در پردازش اطلاعات حرکتی و همچنین در هوشیاری نقش دارد. اگر مخچه آسیب ببیند از علائم اولیه ی آن ،اختلال در حرکت است که به عنوان آتاکسی شناخته می شود.

ناحیه ی بروکا (Broca’s area): برکا ناحیه ای کوچک در سمت چپ مغز (گاهی در افراد چپ دست در سمت راست دیده می شود) می باشد که در پردازش اطلاعات زبانی اهمیت بسیار دارد. هنگامی که این ناحیه آسیب ببیند ،فرد به سختی می تواند صحبت کند ولی هنوز می تواند گفتار را به درستی درک کند.

 جسم پینه ای(Corpus Callosum ): جسم پینه ای تشکیل شده از یک دسته ی وسیع از الیاف عصبی است که نیم کره ی چپ و راست مغز را به یکدیگر متصل می کند. جسم پینه ای بزرگترین ساختار ماده ی سفید در مغز است که منجر به ارتباط دو نیم کره با یکدیگر می شود.

کودکان مبتلا به معلولیت ذهنی ،جسم پینه ای کوچکتری دارند ولی افراد چپ دست  و موسیقیدان ها معمولا جسم پینه ای بزرگتری دارند.

بصل النخاع (Medulla oblongata): در زیر جمجمه امتداد یافته و در کنترل اعمال غیر ارادی مثل استفراغ، تنفس، عطسه و همچنین حفظ فشار خون نقش دارد.

هیپوتالاموس (Hypothalamus): در بالای ساقه ی مغز قرار دارد و تقریبا به اندازه ی بادام است. هیپوتالاموس برخی از نوروهورمون ها را ترشح کرده و در کنترل تشنگی، گرسنگی و تنظیم دمای بدن نقش دارد.

تالاموس (Thalamus) : تالاموس در مرکز مغز قرار دارد و اطلاعات حسی و حرکتی را از سراسر بدن دریافت کرده و بعد از پردازش به بخش های مربوطه در قشر مغز ارسال می کند. تالاموس در تنظیم آگاهی ،هوشیاری و خواب دخیل است.

نخاع

نخاع در ستون فقرات در پشت و کمر قرار داشته و تقریبا تمام اطلاعات را بین مغز و بدن جابه جا می کند. در مرکز ستون فقرات و از محلی که نخاع و مغز در ارتباط با هم اند ۳۱ عصب نخاعی وارد طناب عصبی می شود.

سرتاسر نخاع به اعصاب موجود در سیستم عصبی محیطی، که اطلاعات حسی را از پوست، ماهیچه و عضلات و مفاصل به نخاع منتقل می کند متصل است.

دستورات اولیه ی صادر شده از مغز به ستون فقرات و نخاع منتقل شده و از آنجا به اندام های حسی نظیر عضلات ،فرستاده می شود و همچنین اطلاعات حسی از بافت های حسی مانند پوست ابتدا به نخاع رفته و از طریق نخاع به مغز منتقل می شود.

نخاع دارای مدارهایی است که کنترل برخی از پاسخ های انعکاسی بدن نظیر حرکت غیر ارادی دست و بازو هنگام نزدیک شدن به شعله ی آتش را ممکن می سازد. مدارهای داخل ستون فقرات و نخاع جنبه های پیچیده تر حرکت نظیر راه رفتن را نیز میسیر می کنند. همچنین اعصاب نخاعی میتواند بدون دستور مستقیم مغز تمام عضلات لازم جهت راه رفتن را هماهنگ کند. به طور مثال اگر مغز یک گربه از ستون فقراتش جدا شود به طوری که مغز آن هیچ ارتباطی با بدنش نداشته باشد، هنگامی که گربه را روی تردمیل قرار دهیم به طور خودبه خود شروع به راه رفتن می کند.مغز، تنها پردازش شروع و توقف حرکت و یا تغییر مسیر را در هنگام مشاهده ی یک شئی مانع، برعهده دارد.

ماده ی سفید و خاکستری در سیستم اعصاب مرکزی

سیستم عصبی مرکزی را تقریبا می توان به دو بخش ماده ی سفید و ماده ی خاکستری تقسیم کرد.

به عنوان یک قاعده ی کلی ،مغز شامل یک قشر بیرونی از ماده ی خاکستری و یک قسمت درونی از ماده ی سفید است. هر دو نوع بافت، شامل سلول های نوروگلیا هستند که نورون ها را حفاظت و پشتیبانی می کند. ماده ی سفید، عمدتا شامل آکسون، دندریت ها و نوعی سلول پشتیبان است در حالی که ماده ی خاکستری، عمدتا از نورون (آکسون، جسم سلولی، دندریت ها) تشکیل شده است.

اعصاب مغزی

اعصاب مغزی شامل ۱۲ جفت عصب است که به طور مستقیم از مغز خارج شده و وظیفه ی آن جمع آوری و ارسال اطلاعات بین مغز و قسمت های مختلف بدن و به ویژه سر و گردن است. از این ۱۲ جفت عصب، عصب بویایی و عصب بینایی در قسمت جلویی سر به وجود می آیند که به عنوان بخشی از سیستم عصبی مرکزی در نظر گرفته می شوند.

اعصاب بویایی: اطلاعات بویایی را از بخش فوقانی حفره ی بینی به حباب های بویایی در مغز منتقل می کند.

اعصاب بینایی: هر عصب بینایی حدود ۱٫۷ میلیون رشته ی عصبی دارد که اطلاعات بصری را از شبکیه به هسته های بینایی در مغز منتقل می کنند.

بیماری های سیستم عصبی مرکزی

۱- تروما: به هرگونه آسیب روحی و جسمی به بدن تروما گفته می شود. تروما انواع مختلفی دارد: ۱- مکانیکی ۲- الکتریکی ۳- حرارتی ۴- فشاری ۵- شیمیایی

بسته به محل آسیب، علائم می تواند از فلج تا اختلالات رفتاری، متفاوت باشد که از علائم آن می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• پارگی پوست
• شکستگی جمجمه
• سردرد شدید و سرگیجه
• خروج خونابه و مایع مغزی نخاعی از گوش و بینی
• غیر قرینگی صورت
• تکلم نامفهوم
• فلج اندام ها
• کاهش سطح هوشیاری

۲- عفونت: عفونت مغزی در هنگام التهاب پرده های مغزی و یا نخاعی رخ می دهد که می تواند منجر به مرگ شود. برخی از میکروارگانیسمها و ویروس ها می توانند به سیستم عصبی مرکزی حمله کنند که از آن جمله می توان به قارچ هایی نظیر مننژیت کریپتوکوک و آغازیانی نظیر مالاریا و…اشاره کرد.

در بیماری مننژیت، پرده های پوشاننده ی مغز و نخاع (مننژ) درگیر می شوند در حالی که بیماری انسفالیت (نوع دیگری از عفونت مغزی) خود مغز درگیر می شود.

از علائم عفونت مغزی می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• خواب آلودگی
• سردرد
• تب
• درد و سفتی گردن
• تهوع
• خستگی
• گیجی
• حساسیت به نور
• تشنج
• کاهش هوشیاری
• کما

۳- بیماری های استحاله ای (دژنراتیو): در بیماری هایی نظیر پارکینسون بعضی سلول ها ی تولید کننده ی دوپامین عملکردشان را به صورت تدریجی کاهش می دهند.

علائم این بیماری :

• لرزش
• سفتی عضلات و کندی حرکت بدن
• راه رفتن نامتناسب
• قامت خمیده
• ضعیف و بم شدن صدا
• اختلال در بلع
• کاهش توانایی ذهنی در موارد پیشرفته
• افسردگی

۴- نقص ساختاری: نواقص ساختاری از شایع ترین نمونه های نقص مادرزادی است. در زیر به بعضی از بیماری های نقص ساختاری سیستم عصبی مرکزی اشاره شده:

• نقص مجرای عصبی
• آننسفالی یا تشکیل نشدن بافت عصبی
• اپینا بیفیدا
• فلج مغزی

۵- تومورها: هردو تومور سرطانی و غشای سرطانی می توانند بخش هایی از سیستم عصبی مرکزی را تحت تاثیر قرار دهند.

از علائم وجود تومور مغزی می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• از بین رفتن تدریجی بینایی
• ضعف و بی حالی
• دمدمی مزاجی و رفتارهای مخاطره آمیز
• از دست دادن شنوایی یا زنگ زدن گوش
• ناباروری
• از دست دادن تعادل

۶- خودایمنی: در بعضی مواردی نظیر بیماری ام اس، سیستم ایمنی بدن فرد می تواند حمله به سلول های سالم خودی را انجام دهد.

۷- سکته ی مغزی: هنگامی که رگ های مغزی به هر دلیلی نتوانند خون رسانی به مغز را به درستی انجام دهند، بافت های مغزی اکسیژن و غذا را دریافت نمی کنند و پس از مدتی سلول ها ی مغز از بین می روند. دو نوع اصلی سکته ی مغزی، ایسکمیک (بسته شدن رگ) و هموراژیک (پاره شدن و خونریزی مغز) می باشد.

تفاوت سیستم عصبی مرکزی و سیستم عصبی محیطی:

عنوان سیستم عصبی محیطی (PNS) به بخش هایی از سیستم عصبی اشاره دارد که در خارج از مغز و نخاع قرار دارد. با وجود ارتباط بین دو سیستم عصبی محیطی و مرکزی، CNS جدا از سیستم عصبی محیطی به حساب می آید.

تفاوت های متعددی بین  CNS و PNS وجود دارد. یکی از این تفاوت ها اندازه ی سلول است.

آکسون های عصبی در CNS (دریافت کننده ی پیام عصبی) بسیار کوتاه تر هستند و آکسون عصبی در PNS می تواند تا یک متر طول داشته باشد.(برای مثال، آکسونی که انگشت شست پارا فعال می کند.) در حالی که در CNS  آکسون به ندرت بلندتر از چند میلی متر است.

برای ثبت نام در کلاس‌ها و یا دریافت اطلاعات تکمیلی، میتوانید با شماره‌ی زیر تماس حاصل فرمایید:

۰۹۱۲۷۰۶۲۴۹۳
مهندس ابراهیمیان، مدیر اجرایی

منبع: all about the central nervous system

+400